Investeringen

Inleiding
Deze paragraaf geeft een integraal beeld over de voortgang van de investeringsbudgetten die door de raad zijn toegekend. Het beeld over 2024 laat zien dat de investeringsbudgetten voor uitbreidingsinvesteringen behoorlijk zijn toegenomen. Aangezien de uitvoering van deze investeringen in meerdere jaren plaatsvindt, groeien ook de overlopende investeringsbudgetten. Dit onderstreept het belang van deze paragraaf waarin het totaalbeeld van de investeringen wordt geschetst en het inzicht van de middelen welke gealloceerd zijn aan de investeringen in uitvoering.

Verschil financiering en dekking
Apeldoorn groeit, verandert en veroudert. Om hierop in te spelen moet de gemeente investeren. Bij investeringen gaan de kost voor de baat, dus voor het meerjarige nut dat de investering gaat opleveren. Boekhoudkundig wordt hiermee rekening gehouden door het investeringsbudget niet als kosten te zien, maar als een uitgave. De kosten worden over toekomstige jaren verdeeld als kapitaallasten (afschrijflasten en rentelasten).
Het investeringsbudget kan gezien worden als een financieringsopgave: we hebben geld nodig om de investering te doen, door bijvoorbeeld een lening aan te trekken. Er is sprake van financiële dekking als de kosten vergoed worden door een bate. De kapitaallasten worden jaarlijks als kosten begroot en verantwoord in de gemeentelijke exploitatie en krijgen daardoor dekking. De jaarlijkse kapitaallasten van de investering geven financiële ruimte om rente en aflossing van de lening te betalen.
Wanneer bijvoorbeeld een tunnel wordt aangelegd met een investeringsbudget € 20 miljoen dan zijn de bijbehorende afschrijflasten 40 jaar lang telkens € 500.000. En dat kan jaarlijks aangewend worden als aflossing van de lening. De kapitaallasten zijn gerelateerd aan de verwachte gebruiksduur van het bezit (de investering). Deze termijnen zijn vastgelegd in de Financiële Verordening 2024 en variëren tussen de 3 en 60 jaar.

Verschil autorisatie tussen vervangingsinvesteringen en uitbreidingsinvesteringen
In de Financiële Verordening 2024 wordt onderscheid gemaakt tussen vervangingsinvesteringen en uitbreidingsinvesteringen. Vervangingsinvesteringen zijn investeringen die gedaan worden om de bestaande voorzieningen binnen de gemeente op peil te houden conform de eisen van de huidige tijd. Uitbreidingsinvesteringen zijn investeringen die gedaan worden vanwege groei van de gemeente en/of nieuwe wensen en ambities vanuit de gemeente. Voor vervangingsinvesteringen geldt dat deze in de begroting worden opgenomen inclusief bijbehorende kapitaallasten en dat de raad dit investeringsbudget heeft geautoriseerd met het vaststellen van de begroting. Uitbreidingsinvesteringen worden ook opgenomen in de begroting, maar het vaststellen van de begroting leidt bij deze investeringen alleen tot gereserveerde investeringsruimte. Om de investeringsruimte om te zetten in een investeringsbudget is een raadsbesluit nodig en die kan worden gevraagd door een projectvoorstel in te dienen. Deze methodiek geldt vanaf 2022 en is geformaliseerd in de Financiële Verordening 2024.

Beschikbare ruimte en budget
Terugkijkend naar het jaar 2024 was er op 1 januari 2024 voor de periode 2024-2027 een bedrag van € 231 miljoen aan investeringsruimte beschikbaar. Dit bedrag kan dus pas geïnvesteerd worden nadat via projectvoorstellen de raad hiermee akkoord gaat. Tevens was een bedrag van € 135 miljoen aan investeringsbudget beschikbaar voor vervangingsinvesteringen en reeds geaccordeerde uitbreidingsinvesteringen. Onderstaande tabel toont de fasering van deze bedragen over de jaren 2024-2027 op peildatum 1 januari 2024.

In het jaar 2024 is € 73 miljoen aan investeringsbudget toegekend door de raad. Voor ongeveer € 70 miljoen hiervan betreft het een omzetting van investeringsruimte in investeringsbudget. Voor de overige € 3 miljoen betreft het investeringsbudgetten die nog niet waren voorzien. De grootste hiervan is de aankoop van het Hotel in Hoog Soeren.

Investeringen in 2024
De totale gerealiseerde investering in 2024 bedraagt € 52 miljoen en bestaat uit vervangingsinvesteringen (circa € 17 miljoen) en uitbreidingsinvesteringen (circa € 35 miljoen).
De vervangingsinvesteringen betreffen vooral de openbare ruimte (€ 15 miljoen) en automatisering (€ 2 miljoen). De uitbreidingsinvesteringen betreffen voornamelijk: Onderwijshuisvesting (€ 10 miljoen),  het Veiligheidscentrum (€ 15 miljoen), Verduurzaming (€ 2 miljoen), Verkeer en vervoer (€ 1 miljoen),  Aankoop strategisch vastgoed (€ 4 miljoen) en openbaar groen (€ 1 miljoen).

Bij de begroting gaan we er vanuit dat een deel (30% bij de grote opgaven) van de uitbreidingsinvesteringen worden gefinancierd door derden, bijvoorbeeld door middel van subsidies. In 2024 was dit € 4,3 miljoen.

Overlopende investeringsbudgetten
Uitbreidingsinvesteringen kennen een startjaar en hebben meestal betrekking op meerdere jaren. Daarmee gaat het restant van het investeringsbudget in principe mee naar het volgend boekjaar tenzij de betreffende investering waarvoor het budget beschikbaar is gesteld gerealiseerd is. In dat geval zal het restant-investeringsbudget vrijvallen.

Voor de budgetten van de vervangingsinvesteringen ligt dit net iets anders. Ieder jaar worden de vervangingsinvesteringsbudgetten opgenomen in de MPB. Omdat de instandhouding van bijvoorbeeld de openbare ruimte of ICT-infrastructuur een continue proces is, wordt jaarlijks beoordeeld welk deel van het budget nog nodig is om niet-gerealiseerde investeringen (achterstallige investeringen) te kunnen blijven doen.

De financiële omvang van overlopende investeringsbudgetten aan het eind van 2024 (beschikbaar gestelde budgetten met een startjaar 2024 of eerder) bedraagt € 159 miljoen. Dit bestaat uit circa € 18 miljoen routinematige vervangingsinvesteringen en € 141 miljoen uitbreidingsinvesteringen.

• De € 18 miljoen overlopende vervangingsinvesteringen betreft circa € 12 miljoen vervanging openbare ruimte (na afroming van € 9,2 miljoen in het kader van het Nieuw voor Oud traject), € 4 miljoen vervanging ICT-infrastructuur en € 2 miljoen voor overige vervangingen.
  In 2024 is gestart met het maken van een inhaalslag voor vervangingen in de openbare ruimte, omdat in voorgaande jaren minder aan benodigde vervangingsinvesteringen is gerealiseerd en de kwaliteit van de openbare ruimte onder de norm is gedaald. In 2025 en 2026 zijn de overlopende vervangingsinvesteringen (€ 12 miljoen) nodig om weer op het afgesproken kwaliteitsniveau te komen.
• De € 141 miljoen overlopende uitbreidingsinvesteringen betreft circa € 13 miljoen mobiliteit, € 40 miljoen onderwijshuisvesting, € 3 miljoen beken en sprengen, € 4 miljoen groenplan/Wij zijn Veluwe, € 5 mln. vastgoed en grond, € 39 bouw zwembad, € 9 miljoen verduurzaming en € 26 miljoen voor andere projecten.

Kapitaallasten
Uit de investeringen vloeien kapitaallasten voort of anders gezegd: het structurele effect in de exploitatie als gevolg van de investeringen. De kapitaallasten waren in 2024 per saldo € 3,2 miljoen lager dan verwacht. Een verhogend effect komt door (incidentele) extra kapitaallasten omdat op activa extra is afgeschreven (ruim € 2 miljoen). Dit heeft betrekking op verplichte afwaardering van aangekocht vastgoed (o.a. de Kuipersdijk en Hoofdstraat 80/82). Tegenover de extra lasten staat vaak ook dekking. Daartegenover staat een neerwaarts effect van € 5,2 miljoen op de kapitaallasten als gevolg van de aangepaste rekenrente. De kapitaallasten bij begroting hebben we doorgerekend met 1,3% rente, maar in de realisatie was het percentage 0,47%.

Vrijval kapitaallasten:
Nadat een investering financieel is afgeschreven, vallen de structurele kapitaallasten vrij. Deze zijn nodig om de bestaande openbare ruimte in stand te houden en is dekking voor de vervangingsinvestering. De omvang van vrijval van kapitaallasten voor de investeringen in de openbare ruimte is beperkt vanwege gewijzigde verslaggevingsregels (BBV). Tot 2017 werden de investeringen in bedrijfsmiddelen met een maatschappelijk nut, zoals wegen, niet geactiveerd. Vanaf 2017 is dit verplicht. Als gevolg van deze stelselwijziging is de dekking vanuit vrijvallende kapitaallasten ook de komende 20 jaar beperkt van omvang.

In de paragraaf weerstandsvermogen is het kengetal kapitaallastenratio opgenomen. Deze ratio zegt iets over de mate van flexibiliteit van de begroting. De kapitaallasten van investeringen drukken langjarig als last op de begroting, waardoor de flexibiliteit van de begroting afneemt. Er geldt geen wettelijke of andere norm voor deze ratio. Er is op dit moment geen zinvolle signaleringswaarde voor dit kengetal te bepalen op basis van literatuur of de praktijk van andere gemeenten. De informatiewaarde zit vooral in de ontwikkeling van de kapitaallastenratio over de tijd. 

Risico’s
Kapitaallasten bestaan uit 2 componenten: rente en afschrijving. De gehanteerde rekenrente is een belangrijke variabele voor de hoogte van de kapitaallasten. Bij de begroting was gerekend met 1,3%, terwijl de werkelijke rente 0,47% is geworden. Deze lagere rente resulteerde in lagere kapitaallasten, maar de rente kan ook stijgen en dat is een risico voor de toekomst. Wanneer de marktrente stijgt zal dit op termijn ook effect hebben op het rentepercentage waarmee de kapitaallasten worden berekend. Wanneer dit percentage gaat stijgen zullen ook de kapitaallasten van alle investeringen stijgen en daarmee de structurele lasten.

Daarnaast lopen we risico omdat we de kapitaallasten die gepaard gaan met uitbreidingsinvesteringen, zoals voor het programma Stadmaken op de Veluwe en stedelijke mobiliteit, slechts voor 50% in de MPB ramen in de veronderstelling dat we niet alle investeringen volgens de planning kunnen uitvoeren. We hebben met belemmerende interne en externe factoren te maken zoals gebrek aan capaciteit, vergunningenproblematiek en bezwaarprocedures.